Gemeente Zuidhorn

5.3.14 VISVLIET

Ontstaansgeschiedenis

Visvliet is een streek- of dijkdorp in het waardenlandschap in het zuidwesten van de gemeente Zuidhorn. Het is gebouwd aan de verbindingsweg, de Heerweg van Groningen naar Friesland, waar deze het riviertje de Lauwers kruist. Dit stroomt aan de west- en noordzijde van het dorp. De aanleg van de weg houdt verband met de inpoldering van de Ruigewaard in de veertiende eeuw door de monniken van Gerkesklooster. In de Lauwers wordt een zijl gelegd en een brug gebouwd, de Gerkesbrug. Aan de oostzijde van het dorp stroomt het Visvlieterdiep, dat ten noorden van het dorp in de Lauwers uitkomt. Ook daar komt een zijl en een brug. De visvangst is in die tijd zodanig dat deze de naam van het dorp heeft bepaald. In de veertiende eeuw is al sprake van een kerk in Visvliet. Blijkbaar zijn de dijken, in noordelijke richting toen nog niet sterk want deze kerk is wegens overstromingen ontruimd. In de vijftiende eeuw is in het midden van het dorp de huidige kerk gebouwd. In het begin van de vijftiende eeuw wordt in verband met de inpoldering van de aangrenzende polder ’t Oog, nu polder Lauwers Grijpskerk, een nieuwe sluis aangelegd ter plaatse van het huidige Pieterzijl waardoor de zijlen bij Visvliet hun functie verliezen. Voor 1850 heeft zich op de oude dijk een bebouwingslint gevormd aan beide zijden van de oude heerweg die hier de Heirweg en de Eise Eisingastraat heet. Oorspronkelijk is er in de nederzetting naast visvangst ook bedrijvigheid ten gerieve van de boeren in de omgeving. Er staan voor 1850 twee korenmolens, die beide zijn verdwenen. Verder is langs het Visvlieterdiep nog wat bebouwing tot stand gekomen. In de periode 1850-1940 is de doorgaande weg op de plaats waar deze een bocht maakt, recht getrokken. Hierdoor is de Eise Eisingastraat wat afzijdig komen te liggen. Ten zuiden van het dorp is in 1866 de spoorlijn Groningen-Leeuwarden aangelegd. Visvliet krijgt in 1891 een station dat inmiddels alweer is verdwenen. Aan de Stationsweg, die de verbinding geeft tussen het dorp en het station zijn in de jaren 30 door de woningbouwvereniging twee blokjes dubbele woningen gebouwd. Ook zijn er in de jaren dertig van de twintigste eeuw enkele vrijstaande huizen gebouwd uit die tijd. De dubbele woningen zijn vrij rigoureus gemoderniseerd. In 1875 wordt ten oosten van de bebouwde kom een begraafplaats aangelegd. Verder wordt aan de Heirweg een school gebouwd. Dit pand stamt deels uit 1857 deels uit 1936. Sinds de jaren dertig is het in gebruik als Gereformeerde kerk.

Gebiedsbeschrijving

Visvliet heeft de kenmerken van zowel een streekdorp langs een doorgaande weg als een zijldorp met een compacte bebouwing rond een sluis of brug. De oude oost-west verbindingsroute vormt nog steeds de bepalende structuur in het dorp. Vanuit het oosten is er van verre zicht op het dorp vanuit het landschap. Het betreft een vloeiende overgang van open landschap naar dorpskom. Aan de oostzijde nabij de brug staan wat lage huizen deels vrij in de ruimte deels als groepje aan de Balkstreek, gericht op het water van het Visvlieterdiep. Midden in het dorp loopt de Heirweg als rechte as in een besloten profiel en vormt zo het centrale element. Naast de kerk sluit de Stationsweg aan op de Heirweg. Op de kruising vormt zich de groene ruimte van het Kerkplein dat contrasteert met de aaneengesloten straatwanden rondom. De Stationsweg vormt een meer groen dorpsbeeld met vrij gesitueerde woningen en na de bocht met dubbele woningen. Hierna gaat de weg over in een landweg met boerderijen. De eerste boerderij is authentiek en heeft nog een open ligging in het dorp behouden. De Eise Eisingastraat aan de westzijde van het dorp maakt een knik met de Heirweg en is iets minder aaneensluitend bebouwd. Het eind van de bebouwing wordt gevormd door een monumentale boerderij, waarna de weg door het weiland doorloopt tot de Gerkesbrug over de Lauwers. Tussen Heirweg en Gerkesbrug is in de negentiende eeuw een rechte verbinding aangelegd. Hieraan staan aan de zuidzijde, enige eenvoudige vrij gesitueerde woningen. Ook hier gaat de bebouwing zeer geleidelijk over in het open landschap.

Waardering

Visvliet is een voor de streek kenmerkend dorp aan het water. Met name de ligging in het landschap aan de oostzijde met enige bebouwing aan de Balkstreek en de Molenweg is karakteristiek. Aan de westzijde gaat de structuur nabij de Gerkesbrug ook fraai over in het open gebied. Het deel van de Heirweg met de aaneensluitende bebouwde wanden en het groene kerkplein nabij de aansluiting met de Stationsweg geeft door de dichtheid, variatie en schaal van de bebouwing een streekeigen dorpsbeeld. Het groene kerkplein contrasteert sterk met de steenachtige Heirweg waardoor een sterk focuspunt ontstaat. De afsnijding van de Eise Eisingastraat door de verlengde Heirweg geeft ruimtelijk een minder helder beeld door het zicht op achterkanten van woningen. Bijzondere markante gebouwen, afgezien van de kerk, ontbreken. Het algemene beeld is door het ontbreken van dynamiek en door het onderhoud van de woningen vrij gaaf. Tussen de Heirweg en de Stationsweg zijn enige straten aangelegd die in de jaren 80 en 90 van de twintigste eeuw zijn bebouwd. Mede hierdoor is het beeld van de Stationsweg veranderd en komt de karakteristieke boerderij geïsoleerd te liggen. De begrenzing van het plangebied wordt gevormd door het geheel van de lineaire structuur inclusief de geleidelijke overgangen naar het open landschap. De Stationsweg vormt aan het begin bij het kerkplein wel een geheel met de dorpsstructuur, maar gaat meer naar het zuiden, na de knik in de weg, over in een ander beeld met meer recente woonbebouwing. Hierdoor is het beeld minder specifiek. De grote boerderij wordt door de nieuwbouw helaas los gesneden van de structuur.

Beleidsintenties

Gelet op de aanwezige waarden kent Visvliet, naast generieke welstandsgebieden, twee specifieke welstandsgebieden, namelijk de E. Eisingastraat, Heirweg, Stationsweg-noord, Balkstreek-Molenweg.

Het ruimtelijk beleid richt zich in principe op handhaven van de bestaande bebouwing. Eventueel kan er incidenteel een pand worden vervangen onder voorwaarde dat nieuwbouw zicht qua positie, hoofdvorm en bouwstijl voegt naar het bestaande. Qua detaillering wordt aansluiting gezocht bij het bestaande traditionele beeld. Indien architectonisch verantwoord kan in beperkte mate gevarieerd worden op de traditionele aanzichten. Daarnaast wordt gestreefd naar het versterken van de relaties tussen dorp en landschap omdat hier de bijzondere waarde van het ruimtelijk beeld in gelegen is. Waar zichtlijnen zijn kunnen deze worden beschermd en uitgebouwd tot een voor de beleving aangenaam contrast tussen het besloten dorpse bebouwingsbeeld met het open landschap. Op deze wijze zou ook het water van de diepen in het dorp meer beleefbaar gemaakt kunnen worden. Tot slot kan de Stationsweg door een zorgvuldige boombeplanting weer deel worden van de oude dorpsstructuur.